ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 9، آذر 1400 ، شماره پی در پی 67

تبیین مبانی، علل و نتایج ایدئولوژیک مبارزه علیه جمشید و ضحاک در شاهنامۀ فردوسی

صفحه (195 - 213)
ویسه عزیزی ، پروانه عادلزاده (نویسنده مسئول)، کامران پاشایی فخری
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: شاهنامۀ فردوسی بعنوان یک اثر حماسی طبیعی در میان سایر حماسه های جهان جایگاهی ممتاز را به خود اختصاص داده است. یکی از دلایل این امر، مضمون عالی و برجستۀ فلسفه، علل و نتایج مبارزه در آن است که از آغاز تا فرجام این اثر در هریک از داستانهایش به نوعی صحنه های مهیج، غم‌انگیز و برانگیزانندۀ احساسات می‌آفریند. از مبارزات مهم در این اثر سترگ، مبارزه علیه جمشید و ضحاک در داستانهای مربوط به آنهاست که در این مقاله به بررسی فلسفه، علل و نتایج آن پرداخته میشود.

روش مطالعه: در پژوهش حاضر برای دستیابی بهتر و مفیدتر به اطلاعات، سعی شده است از روش کتابخانه ای استفاده شود. در این روش، پژوهشگر با مراجعه به منابع و مآخذ نوشتاری و کتابخانه ای، اعم از کتاب، مقاله و پایان‌نامه، اطلاعات و داده های موردنیاز را جمع‌آوری میکند. در مرحلۀ بعدی، اطلاعات با روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته اند.

یافته ها: فردوسی حکیم از مبارزات شخصیتهای حماسی شاهنامه اهدافی والاتر از صرف روایت تاریخ گذشتگان ایران داشته است؛ فلسفۀ اصلی مبارزه علیه جمشید، بیدادگری آئینی و در داستان ضحاک، بیدادگری سیاسی-اجتماعی و فرهنگی وی است.

نتیجه گیری: داستان‌ ضحاک با ابعاد ضد سیاسی – اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایرانیان همراه است که با سرنگونی این شاه بیدادگر و به تخت نشستن فریدون فرزانۀ دادگر، نتایجی همچون صلح و امنیت، سیاست داد و دهش، زدودن آیینهای غلط و نابجای ضحاک، ترویج فرهنگ عقلانیت به جای پذیرش خرافات، یگانگی ایدئولوژیک، آباد کردن و مبارزه با ویرانگری و جنگ، رشد اقتصادی، تحکیم پایه های اقتصادی ازطریق بکارگیری نیروهای کارآمد در زمینۀ کشاورزی، تقویت بنیه های دفاعی با استخدام نیروهای نظامی و جنگی مستعد را درپی دارد.

کلمات کلیدی
شاهنامۀ فردوسی , جمشید , ضحاک , مبارزات فکری , نبرد ایدئولوژیک

• بازخوانی شاهنامه، قریب، مهدی (1369)، تهران: توس.
• بررسی تطبیقی موضوعات پایداری در شعر ایران و جهان، کاکایی، عباس (1380)، تهران: پالیزان.
• توتم در شاهنامه، محمدسیف، علی (1370)، تهران: بهار.
• جامعه‌شناسی صلح، بوتول، گاستون (1371) ترجمۀ هوشنگ فرخجسته، تهران: شیفته.
• جنگ و صلح، ازغندی، سیدعلیرضا (1392)، چاپ هفتم، تهران: سمت.
• حماسۀ داد، جوانشیر، ف.م (1380)، تهران: جامی.
• زناشویی در شاهنامه، معصومی دهقی، احمدرضا (1382)، تهران: نقش خورشید.
• سخنهای دیرینه، خالقی مطلق، جلال (1381)، تهران: افکار.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم (1374)، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
• شاهنامۀ فردوسی و فلسفۀ تاریخ ایران، ثاقب‌فر، مهدی (1377)، تهران: معین.
• صلح، امنیت و توسعه، موثقی، سیداحمد (1390)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• گلبانگ حماسه، تقی‌زادۀ تبریزی، علی (1382)، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
• مبانی نقد خرد سیاسی در ایران، پرهام، باقر (1373)، تهران: نشر مرکز.